تاریخ سکه و پول

   تاریخ پول و سرمایه در ایران

   پیش گفتار

       یکی از مهم ترین پایه های دوران تمدن پول است،  بنابر این تاریخ پول بخش مهمی از تاریخ است.  در دوران های تمدن قبایل اولیه نیازی به پول نبود و افراد قبیله از امکانات یکدیگر بهره می بردند.  با پیدایش دوران تمدن در مصر و بین النهرین و فلسفه شاه خدایی پول نقش بسزایی یافت،  متعاقب این تمدن و در هر شکل تمدن پول نوع و اهمیت خاص داشت.  سرزمین کهن ایران مجموعه دلپذیر از آثار بدیع فرهنگ و تمدن بشری را در مرکز قاره کهن در خود دارد.  بدلایلی بخش عمده آثار تاریخی ایران به دست سوداگران بین المللی زینتبخش گنجینه ها و موزه های ممالک دیگر شده است.  یکی از گویا ترین آثار تاریخی ایران سکه ها هستند،  که هم مکتوب و هم مشخص کننده اوضاع اقتصادی و سیاسی و اجتماعی زمان ضرب می باشند.  هر پادشاهی و امیری در زمانها و ناحیه های قدرت خود به قصد پیوستن به تاریخ و امور اجتماعی کشوری و لشکری سکه هایی با نقوشی مشخص ضرب کرده،  که باعث شده امروزه گنجینه ای بی مانند برای تحقیقات جغرافی ـ تاریخ در اختیار باشد.  مطالعه مجموعه هایی از سکه های ادوار مختلف تاریخ ایران،  یکی از پایه های دانش تاریخ می باشد.  تحولات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی،  جابجایی و دست بدست گشتن قدرت در میان سرزمینها و خاندان های تاریخ ایران بزرگ بخوبی در سکه ها نمایان است.  خاطر نشان نمایم ساخت و بهره برداری از سکه های تقلبی از گذشته های دور وجود داشته است،  که گاه برای سود جویی و یا جهت فروش به جویندگان گنج و یا جهت اثبات حقانیت دینی و مسلکی بوده است.  شناختن و تشخیص این تقلب ها بسیاری اوقات مشکل می باشد،  زیرا خود آنها در تاریخ های گذشته و به نام گذشته تر ها ضرب شده اند،  هر چند که امروزه اکثر آنها خود دارای ارزش مادی می باشند. 

   قدیمی ترین سکه و پول یافته شده در ایران بزرگ که اولین نمونه ها در جهان می باشند شامل:

  * در موهنجودار پاکستان حدود 5000 سال پیش.

  * سکه حدود 4700 ساله متعلق به سناخریب پادشاه آشور.

  * حلقه های فلزی کشف شده در شوش متعلق به 4000 هزار سال پیش.

  * سکه هایی از جنس الکتروم 3000 سال پیش در لیدیه بنام کرزوس یا کرزوبید یا کرزوش (قروش).

  * در دور دوم سلسله هخامنشیان سکه های طلای دریک (درهم) و نقره شکل رواج داشت.

   انواع نوع پول، 1 ــ  سکه،  تکه فلز کوچک دایره و تخت است،  که توسط یک دولت برای استفاده در داد و ستد اقتصادی یک جامعه معتبر شده است. 2 ــ  اسکناس،  3 ــ  . . . بزودی

   تاریخ سکه و پول در ایران

 کهن ترین سکه ها ــ  کهن ‌ترین پول فلزی کشف شده در جهان در موهنجودارو (در پاکستان فعلی) بدست آمده،  که حدود ۵۰۰۰ سال پیش تهیه شده ‌است.  در شوش تاریخی جنوب غربی ایران،  حلقه ‌های متعلق به ۴۰۰۰ سال پیش کشف شده،  که نقش سکه را داشتند.  کهن ‌ترین سکهٔ یافت شده در جهان متعلق به سناخریب پادشاه آشور است،  که در حدود 700 پیش از میلاد تهیه شده است.  در همین حدود (۲۷۰۰-۲۶۰۰ سال پیش) در لیدیه (واقع در ترکیه کنونی) سکه‌ های از جنس الکتروم ضرب می شد.  سکه ‌های که شاهنشاه لیدیه رواج داد،  بنام شاهنشاه کرزوش،  به کرزویید (کرزوسی) معروف گشت،  بعد از فتح لیدیه توسط کوروش بزرگ،  این سکه ‌های در ایران آنزمان رواج یافت.

   سکه‌ های سلسله هخامنشیان

      سکه‌ های زر را دریک (داریک)،  و سکه‌ های سیم را سیگلوی می ‌گفتند،  وزن دریک ۸/۴۲ گرم و وزن سیگلوی ۱۰/۷۵ گرم بود.  عیار سکه‌ های دریک بسیار بالا بود،  و با آزمایش روی نمونه‌ های به دست آمده معلوم شده ‌است،  فلزش تنها 3 درصد آلیاژ دارد،  این خلوص بالا باعث اعتبار و رواج این سکه شد.  سکه ‌های دریک، سیگلوی،  از دوره داریوش تا پایان سلسله هخامنشیان رواج داشت،  در دوره کوروش و کمبوجیه دارای نشان شیر و گاو نر بود.  در لیدیه ضرابخانه  ای بود،  که بعد از فتح ساردیس بدست کورش در ۵۴۷،  برای ضرب سکه های هخامنشی استفاده می گردید،  روی این سکه ها تصویری از یک شیر و یک گاو نر همراه نام پارسه وجود داشت.  در دوره داریوش نخست،  سومین پادشاه هخامنشیان (۵۲۱ تا ۴۸۵ ق ـ م)،  نخستین سکه ‌های زرین دریک و سیمین سیگلوی،  که شهرت جهانی یافتند، ضرب گردید.  سکه ‌هایی که در تمام جهان متمدن یا سرزمین پهناور ایران از مصر تا هندوستان استفاده می شد،  و دشواری‌ های داد و ستد برای اولین بار در جهان متمدن بر طرف گردید.

      سکه دریک زرین تنها به فرمان شخص پادشاه ضرب می‌شد،  لیکن سکه‌ سیمین چنین وضعی نداشت.  داریوش اجازه داده بود،  تا ساتراپ های او سکه ‌های سیمین مورد نیاز خود را،  در ضرابخانه ‌های واقع در قلمرو فرمانروایی خود ضرب نمایند.  سکه‌ های دریک در کلیه کشور های مجاور به ویژه یونان بسیار رواج داشت،  به گونه ‌ای که بازرگانان بیگانه با رغبت بسیار پول هخامنشی را می‌ پذیرفتند،  و قسمت مهمی از داد و ستد های خود را با آن انجام می ‌دادند.  در دوره داریوش سوم،  دو دریکی به وزن حدود 17 گرم،  نیم دریکی که نصف دریک بود،  ضرب شد،  و در نقش تفاوت کمی با یک دریکی و سیگلوی داشتند.  دریک‌ها و سیگلوی‌ها دارای نقش کماندار پارسی هستند،  این نقش در طول دو قرن آخر سلسله هخامنشیان تغییراتی داشت.  از آنجا که سکه ‌های هخامنشی تاریخ ضرب ندارند،  از روی قراین دیگر نقش ‌های مربوط به دوران هر پادشاه را تعیین کرده ‌اند.  سکه‌ های هخامنشی جز موارد استثنایی تنها در یک سو دارای نقش هستند،  و پشت آنها معمولاً فرورفتگی مربع شکل و ناهمواری ‌های نامنظمی وجود دارد.  اینها اثر قسمت برجستهٔ سندانی‌ است،  که هنگام چکش‌زدن بر سکه گذاشته می ‌شد.  بعضی ساتراپی‌های هخامنشی که در ادارهٔ امور داخلی خود آزاد بودند،  سکه‌ های مخصوص به خود ضرب می ‌کردند،  مانند تصویر الههٔ مورد پرستش،  که روی آنها نقش شده بود.

   سکه های حکومت اشکانیان

       . . . بزودی . . .

   سکه های شاهنشاهی ساسانیان

       . . . بزودی . . .

  سکه و پول در دوران اسلامی ایران

      یکی از واحد های پولی تاریخی بین النهرین از گذشته های دور دینار بود،  و برابر با یک سکه نقره بود،  که وزنش در مواقع مختلف فرق می کرد.  سلطنتها و حکومت های ایرانی هم از دینار استفاده می کردند.  اما به تدریج، در نتیجه تورم و بی ارزش شدن پول،  احتیاج به واحد های پولی بزرگتر پیش اومد.  این واحدها همه بر مبنای دینار بنا شده بودند.  اولین واحد پولی، سکه صد دینار (صنار) بود،  که توسط سلطان محمود غزنوی ضرب شد،  و به اسم خودش، محمودی نامیده می شد.  در همان زمان، شاهان سامانی ماورالنهر،  سکه های نقره پنجاه دیناری ضرب کردند،  که شاهی نامیده می شد.  یک شاهی نصف یک محمودی یا به عبارت دیگر یک محمودی، دو شاهی بود.  بعد از آن، تا زمان های طولانی،  سکه های نقره ای که استفاده می کردند،  همین شاهی و محمودی بودند.  واحد های دیگری مثل قران (هزار دینار) و تومان (10000) دینار،  بیشتر واحد محاسبه بودند،  و کمتر سکه ای به نام قران یا تومان ضرب شد،  در دوره صفوی، شاه عباس صفوی شروع به ضرب یک سکه به ارزش 200 دینار یا دو محمودی کرد.  این سکه به عباسی معروف شد،  و بسیار مورد استفاده قرار می گرفت.  در همین زمان، با باز شدن پای پرتغالی ها در ایران،  سکه های پرتغالی در ایران رایج شد.  این سکه ها رئال نام داشتند،  که هنوز هم واحد پول بعضی از مستعمرات سابق پرتغال مانند برزیل است.  این واحد پول بر مبنای وزنش،  مطابق 1175 دینار گرفته شد،  و در ایران به این اندازه خریده می شد.  سکه رئال پرتغال در ایران به عنوان ریال رواج پیدا کرد،  و کم کم دولت ایران هم خودش دست به ضرب سکه های ریال زد،  که برای مبالغ بالا بکار می رفت.

      در اواخر قرن هجدهم میلادی،  نادر شاه افشار هم یک نوع سکه به ارزش 500 دینار ضرب کرد،  که به اسم خودش نادری خوانده می شد،  اما خیلی زود مردم بجای نادری،  شروع به استفاده از لفظ ده شاهی (شاهی= پنجاه دینار: 500 دینار= ده شاهی) کردند.  در طول پادشاهی قاجاریه، سکه های مورد استفاده در ایران، شاهی، صنار، عباسی، و ده شاهی بودند،  و در اواخر دوره قاجار، سکه های هزار دیناری و دوهزار دیناری هم ضرب شدند (یک قرانی و دوزاری).  اما در ابتدای سلطنت پهلوی،  قرار شد واحد پول ایران یکدست گردد،  سکه های ریال بجای 1175 دینار،  به مبلغ 1000 دینار و مطابق قران کاهش داده شدند،  و واحد پول ریال شد.  همین ریال یا به لفظ مردم قران،  و سپس تومن است،  که امروزه هم واحد پول رسمی ایران به شمار می رود.  در همان دوران پهلوی هم بعد از تورم های اقتصادی مختلف و رواج پول کاغذی،  اسکناس های پنج ریالی و ده ریالی (یک تومانی) چاپ شدند،  که امروزه در دست مردم برای کلکسیون های مختلف پول قرار دارد.

   قابل توجه:  امروزه تومان کاربردی بیشتری از ریال واحد پول رسمی دارد،  تومان تا پیش از  سده 13 خورشیدی واحد پولی معادل با 10000 دینار بوده است.  پیش از آن ‌حد فاصل سال ‌های 1798 تا 1825 میلادی،  تومان واحدی معادل 8 ریال،  و هر ریال خود معادل 1250 دینار بود.  در این دوران یک قران واحدی برابر 1000 دینار،  یا یک دهم تومان بود.  اما پس از سال‌ 1932 میلادی، 1310 هجری شمسی هر تومان با 10 ریال معادل شد،  و از آن پس تومان،  عملا واحد پول غیر رسمی در زندگی روزمره ایرانیان شد.

  پول و سرمایه در دوران سازمان قبیله ای ایران،  بزودی . . . .

  پول و سرمایه دوران نفوذ استعماری در ایران،  بزودی . . .

* 

   عکس تاریخی آب کرکر شوشتر حدود 1325 خورشیدی،  عکس شماره 596 .

   کلیک کنید:  تاریخ مسافرت در ایران

   کلیک کنید:  داستان های تاریخی ایران

   کلیک کنید:  تاریخ ورزش و بازی در ایران

     توجه:  اگر وبلاگ،  به هر علت و اتفاق،  مسدود، حذف یا از دسترس خارج شد،  در جستجوها بنویسید:  وبلاگ انوش راوید،  یا،  فهرست مقالات انوش راوید،  سپس صفحه اول و یا جدید ترین لیست وبلاگ و عکسها و مطالب را بیابید.  از نظرات شما عزیزان جهت پیشبرد اهداف ملی ایرانی در وبلاگم بهره می برم،  همچنین کپی برداری از مقالات و استفاده از آنها با ذکر منبع یا بدون ذکر منبع،  آزاد و باعث خوشحالی من است.

   انوش راوید //  Anoush Raavid ///     

   حمله اسکندر مقدونی به ایران بزرگترین دروغ تاریخ و حمله چنگیز مغول به ایران سومین دروغ بزرگ تاریخ و مقالات مهم مانند،  سنت گریزی و دانایی قرن 21،  و دروغ های تاریخ عرب، تاریخ مغول، تاریخ تاتار،  و جدید ترین بررسی های تاریخی در وبلاگ:

   جنبش برداشت دروغها از تاریخ ایران،    http://ravid.ir